Erişilebilirlik, herhangi bir ürünün, hizmetin, teknolojinin ya da ortamın engelliler ve yaşlılar dahil olmak üzere herkes tarafından ulaşılabilir ve kullanılabilir olmasını ifade etmektedir. Erişilebilirlik, engelli bireylerin yaşam kalitesini artırmaya ve toplumsal yaşama tam olarak katılımlarını sağlamaya yönelik önemli bir kavramdır.

Erişilebilirlik, görme, işitme, motor beceriler, bilişsel yetenekler gibi farklı engel türlerini dikkate alarak tasarım yapma ve içerik oluşturma süreçlerini kapsar. Bu, örneğin, ekran okuyucuları kullanarak bilgisayar kullanan görme engelli bireylerin veya işitme engelli bireylerin içeriği anlamasını sağlamak gibi çeşitli yöntemleri içerir. Erişilebilirlik, genel olarak toplumsal katılımı artırmayı, herkesin dijital dünyaya eşit şekilde erişebilmesini hedefler.

Erişilebilirlik, fiziksel erişilebilirlik, bilgi erişilebilirliği ve iletişim erişilebilirliği olmak üzere üç ana başlık altında incelenebilir.

Fiziksel erişilebilirlik, engelli bireylerin binalara, ulaşım araçlarına ve diğer fiziksel alanlara güvenli ve bağımsız olarak erişebilmelerini ifade eder. Fiziksel erişilebilirlik, rampalar, asansör, geniş kapılar, engelli tuvaletleri gibi fiziksel düzenlemeler ile sağlanabilir.

Bilgi erişilebilirliği, engelli bireylerin bilgi ve belgelere erişebilmeleri ve bunları kullanabilmeleri anlamına gelir. Bilgi erişilebilirliği, büyük puntolu yazılar, sesli kitaplar, işaret dili çevirileri gibi düzenlemeler ile sağlanabilir.

İletişim erişilebilirliği, engelli bireylerin diğer kişilerle iletişim kurabilmelerini ifade eder. İletişim erişilebilirliği, işitme cihazları, işitme engelliler için cep telefonları, görme engelliler için ekran okuyucuları gibi teknolojiler ile sağlanabilir.

Erişilebilirlik, sadece engelli bireyler için değil, yaşlılar, hamile kadınlar, çocuklar ve hareket kabiliyeti kısıtlı olan herkes için de önemlidir. Erişilebilir bir ortam, herkesin yaşam kalitesini artırmaya ve toplumsal yaşama tam olarak katılımlarını sağlamaya yardımcı olur.

Türkiye'de erişilebilirlik konusunda önemli çalışmalar yapılmaktadır. 2005 yılında çıkarılan Erişilebilirlik Kanunu ile engellilerin erişilebilirlik hakkının yasal olarak güvence altına alınmıştır. Kanun kapsamında, kamusal binalar, ulaşım araçları ve bilgi ve iletişim teknolojileri için erişilebilirlik standartları belirlenmiştir.

 

Erişilebilirliğin Toplumsal Etkileri

Erişilebilirlik, toplumda eşitlik ve katılımı teşvik eden önemli bir konsepttir, çünkü engelli bireylerin yaşamlarını kolaylaştırmakla kalmaz, aynı zamanda geniş bir kullanıcı kitlesine daha adil bir erişim sağlar. Erişilebilir tasarım ve hizmetler, farklı yeteneklere sahip olan herkesin dijital içeriklere, kamu hizmetlerine ve ticari faaliyetlere daha etkin bir şekilde katılımını mümkün kılar. Bu da toplumsal düzeyde daha eşitlikçi, kapsayıcı ve duyarlı bir ortamın oluşmasına önemli katkılarda bulunabilir. Bu faydaları aşağıda sizler için sıraladık:

Daha Fazla Katılım: Erişilebilir içerik ve hizmetler, engelli bireylerin toplumsal, kültürel ve ekonomik yaşama daha etkin katılımını sağlar. Bu, toplumun geniş bir kesiminin bilgiye, eğlenceye ve diğer fırsatlara daha kolay erişmesini mümkün kılar.

Eşitlik ve Adalet: Erişilebilirlik, bireyler arasında eşitlik ve adaletin güçlenmesine katkıda bulunur. Herkesin aynı fırsatlara erişimi olduğunda, toplum daha adil bir yapıya sahip olabilir.

Daha Geniş Pazar Segmentleri: Erişilebilir ürünler ve hizmetler, engelli bireylerin yanı sıra yaşlı bireyler veya geçici sağlık sorunları yaşayan kişiler gibi daha geniş bir müşteri kitlesine hitap edebilir. Bu da işletmeler için daha geniş pazarlama ve satış olanakları anlamına gelir.

Teknolojik İnovasyon: Erişilebilirlik gereksinimleri, teknolojik inovasyonu teşvik eder. Daha iyi erişilebilirlik, genellikle yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve mevcut teknolojilerin iyileştirilmesine yol açar.

Duyarlılık ve Farkındalık: Erişilebilirlik konusu, toplumun genelinde duyarlılık ve farkındalık yaratır. Engelli bireylerle empati kurma ve onların günlük yaşam mücadelelerini anlama, toplumun daha anlayışlı bir atmosfere sahip olmasına katkı sağlar.

Hukuki ve Etik Uygulamalar: Birçok ülkede erişilebilirlik standartları yasal olarak belirlenmiştir. Bu standartlara uymak, hukuki ve etik sorumluluğun yerine getirilmesini sağlar.

 

Engelli Bireyler için Erişilebilirlik

Engelli bireyler için erişilebilirlik, çeşitli engel türlerine sahip olan kişilerin dijital içeriklere, hizmetlere ve fiziksel alanlara kolaylıkla erişebilmesini sağlama amacını taşır. Bu kapsamda, görme engelliler için ekran okuyucu yazılımların desteklenmesi, işitme engelliler için alt yazı ve işaret dili içeriğinin sağlanması, motor beceri kısıtlamalarına sahip bireyler için klavye kısayolları gibi çeşitli önlemler alınabilir. Ayrıca, fiziksel mekanlarda rampalar, asansörler ve diğer erişim kolaylıkları da engelli bireylerin bağımsız hareket etmelerine yardımcı olabilir. Engelli bireyler için erişilebilirlik, toplumun geniş bir kesiminin yaşamın farklı alanlarına eşit şekilde katılımını ve sosyal entegrasyonunu destekleyerek daha kapsayıcı bir ortam oluşturmayı amaçlar.

 

Yaşlı Bireyler için Erişilebilirlik

Yaşlı bireyler için erişilebilirlik, yaş ilerledikçe ortaya çıkabilen fiziksel ve bilişsel değişimleri göz önünde bulundurarak tasarlanan hizmetler, ürünler ve diğer çevresel unsurların, bu bireylerin günlük yaşamlarını kolaylaştırmayı amaçlayan bir yaklaşımı ifade eder. Bu çerçevede, büyük yazı tipleri, kontrastlı renkler, basitleştirilmiş arayüzler gibi görsel bilişsel destekler, sesli komutlar veya açıklayıcı metinler gibi işitsel destekler, kolayca kullanılabilen büyük düğmeler gibi motor becerileri destekleyen özellikler yaşlı bireyler için erişilebilirlik önlemleri arasında yer alabilir. Ayrıca, fiziksel alanlarda düzgün aydınlatma, kaymayı önleyen zemin kaplamaları ve kolayca ulaşılabilir düzenlemeler de yaşlı bireylerin güvenli ve bağımsız bir şekilde hareket etmelerini destekleyebilir. Yaşlı bireyler için erişilebilirlik, yaşam kalitelerini artırmayı ve toplumun genelinde yaşlı nüfusun daha etkin bir şekilde katılımını sağlamayı hedefler.

 

Erişilebilirlikte Yardımcı Teknolojiler

Erişilebilirlikte yardımcı teknolojiler, engelli bireylerin günlük yaşamda, iş dünyasında ve diğer aktivitelerde daha bağımsız bir şekilde hareket etmelerini sağlamak amacıyla kullanılan çeşitli teknolojik çözümleri içerir. İşte bazı yardımcı teknoloji örnekleri:

Ekran Okuyucular: Görme engelli bireyler için bilgisayar ekranındaki metinleri sesli bir şekilde okuyan yazılımlardır.

Ekran Büyütme Yazılımları: Görme zorluğu yaşayan bireyler için bilgisayar ekranındaki metinleri veya grafikleri büyüten yazılımlardır.

Konuşma Tanıma Sistemleri: İşitme veya motor beceri kısıtlamalarına sahip bireyler için konuşma komutlarıyla bilgisayar veya cihaz kontrolü sağlayan teknolojilerdir.

İşitme Cihazları: İşitme kaybı yaşayan bireyler için sesleri artıran veya işitme cihazlarına entegre olan telekomünikasyon sistemleri.

Alternatif ve Artırılmış İletişim Cihazları: Konuşma veya yazma yeteneklerini sınırlı olan bireyler için alternatif iletişim yöntemlerini destekleyen teknolojiler.

Tepegöz (Joystick) ve Özelleştirilmiş Klavyeler: Motor beceri kısıtlamalarına sahip bireyler için bilgisayar veya cihazları kontrol etmeyi kolaylaştıran özel giriş cihazları.

Braille Ekranlar ve Yazıcılar: Görme engelli bireyler için bilgisayar ekranındaki metinleri Braille alfabesiyle okunabilir hale getiren veya Braille dokunmatik yazıcılarla matbu Braille metinleri üreten cihazlar.

GPS ve Harita Uygulamaları: Görme engelliler için sesli yönlendirmeler sunan GPS ve harita uygulamaları.

 

Web Tasarımında Erişilebilirlik

Web tasarımında erişilebilirlik, web sitelerinin ve uygulamalarının farklı yeteneklere sahip kullanıcılar tarafından kolaylıkla kullanılabilir olmasını sağlama amacını taşır. Engelli bireylerin, yaşlı bireylerin ve farklı kullanıcı gruplarının web içeriğine erişimini mümkün kılmak için tasarım ve geliştirme süreçlerinde belirli prensiplere ve standartlara uygunluğu içerir. İşte web tasarımında erişilebililiği sağlamak için dikkate alınan bazı temel ilkeler şunlardır:

Algılanabilirlik (Perceivable): Kullanıcıların içeriği algılaması için çeşitli duyusal modaliteleri destekleme. Örneğin, metin içeriği için yeterli kontrast, alternatif metin açıklamaları ve sesli açıklamalar gibi.

Anlaşılabilirlik (Operable): Kullanıcıların web sitesi veya uygulamayı etkileşimli bir şekilde kullanabilmesini sağlama. Kolayca gezinilebilir menüler, klavye kısayolları ve tutarlı gezinme öğeleri gibi.

Kullanılabilirlik (Understandable): Kullanıcıların web içeriğini anlamasını ve etkileşimde bulunmasını kolaylaştırma. Dil seçenekleri, basitleştirilmiş içerik ve kullanıcı dostu hata mesajları gibi.

Robust (Robust): Farklı tarayıcılar ve teknolojilerle uyumlu olma. Bu, web içeriğinin gelecekteki teknolojik gelişmelere dayanıklı olmasını sağlamayı içerir.

Erişilebilirlik ilkelerine uyan bir web tasarımı, geniş bir kullanıcı kitlesine hitap ederek toplumsal katılımı artırabilir ve herkesin dijital içeriğe eşit erişimini sağlar. Bu, sadece engelli bireyler için değil, genel kullanıcı deneyimini iyileştirerek daha kapsayıcı bir dijital ortam yaratmayı hedefler.

 

Mobil Uygulamalarda Erişilebilirlik

Mobil uygulamalarda erişilebilirlik, mobil cihazlarda çalışan uygulamaların farklı yeteneklere sahip kullanıcılar tarafından rahatlıkla kullanılabilir olmasını sağlama çabasını ifade eder. Engelli bireyler, yaşlı bireyler ve diğer kullanıcı grupları, mobil uygulamalara kolaylıkla erişebilmeli ve bu uygulamaları etkili bir şekilde kullanabilmelidir. İşte mobil uygulamalarda erişilebilirlik sağlamak için dikkate alınan bazı temel prensipler:

Dokunma ve Gezinme Kolaylığı: Mobil cihazların dokunmatik ekranlarını kullanma yeteneği sınırlı olan bireyler için büyük dokunma alanları, net ve anlaşılır gezinme düzenleri ve kullanıcı dostu dokunma etkileşimleri sağlama.

Sesli Geri Bildirimler ve Ekran Okuyucular: İşitme veya görme engelli bireyler için sesli geri bildirimler, metin okuma ve ekran okuyucu desteği sağlama.

Kontrast ve Renk Seçimi: Görme zorluğu yaşayan kullanıcılar için yeterli kontrastlı renklerin kullanılması ve renk seçimlerinin bilgilendirici olması.

Büyük Yazılar ve Ayarlar: Görme zorluğu yaşayan bireylerin metinleri daha kolay okuyabilmeleri için büyük yazı seçenekleri ve yazı tipi ayarları.

Klavye Kısayolları: Mobil cihazlarda kullanılan klavye kısayolları ile erişimi kolaylaştırma.

Alternatif Metin ve Açıklamalar: Görme engelli bireyler için resimlere alternatif metin eklenmesi ve diğer medya öğeleri için açıklamaların sağlanması.

Dil Seçenekleri ve Metin Kolaylaştırma: Çeşitli dil seçenekleri sunma ve gerektiğinde metinleri basitleştirme seçenekleri.

Uyarlamalı ve Duyarlı Tasarım: Farklı ekran boyutlarına ve cihaz özelliklerine uygun olarak uyarlamalı ve duyarlı tasarım kullanma.

Mobil uygulamalarda erişilebilirlik prensiplerine uygun tasarlanmış uygulamalar, geniş bir kullanıcı kitlesine hitap ederek daha kapsayıcı bir mobil deneyim sunar.

 

Erişilebilirlikte Yasal Standartlar

Erişilebilirlikle ilgili yasal standartlar, çeşitli ülkelerde ve bölgelerde farklılık göstermekle birlikte, genellikle belirli prensipleri ve kılavuzları içermektedir. Aşağıda, erişilebilirlikte yaygın olarak kabul görmüş bazı yasal standartlar ve kılavuzlar bulunmaktadır:

Web Content Accessibility Guidelines (WCAG): WCAG, W3C (World Wide Web Consortium) tarafından geliştirilen ve web içeriğinin engelli bireyler tarafından daha iyi erişilebilir olmasını sağlamak amacıyla kullanılan bir kılavuz ve standart setidir. WCAG, farklı seviyelerdeki başarı kriterlerini belirler ve geniş bir kullanıcı kitlesine hitap etmeyi hedefler.

Americans with Disabilities Act (ADA): Amerika'da ADA, engelli bireylere eşit fırsatlar ve erişim sağlamayı amaçlayan bir yasadır. ADA, kamu hizmetleri, iş yerleri ve diğer alanlarda erişilebilirlik standartlarına uymayı gerektirir.

European Accessibility Act (EAA): Avrupa Birliği'nde EAA, üye ülkeler arasında erişilebilirlik standartlarını birleştirerek, ürün ve hizmetlerin engelli bireyler için daha erişilebilir olmasını sağlamayı amaçlar.

Section 508 of the Rehabilitation Act: ABD'de Section 508, federal hükümetin elektronik ve bilgi teknolojilerinin engelli bireyler için erişilebilir olmasını gerektiren bir yasadır.

Disability Discrimination Act 1992 (DDA): Avustralya'da DDA, engelli bireylerin ayrımcılığa uğramadan eşit erişim elde etmelerini sağlamak üzere tasarlanmış bir yasadır.

Equality Act 2010 (UK): Birleşik Krallık'ta, Equality Act 2010, engelli bireylere eşit fırsatlar ve erişim sağlamayı amaçlar ve bu bağlamda erişilebilirlik standartları belirler.